Os elementos da comunicación oral: aspectos vocais
Para que a comunicación oral sexa o máis eficaz posible, debemos tamén coidar os aspectos que nos permiten canalizar a información, tanto os que van asociados á verbalización das ideas (aspectos vocais) como aqueloutros que teñen máis que ver coa presentación que facemos cando falamos (aspectos visuais). Resulta fácil de entender que cando usamos a lingua a nivel escrito nos valemos dun sistema de signos que nos permiten achegarlle ao interlocutor o que nós pensamos; ese sistema é a ortografía; pois, cando falamos, a ferramenta que nos serve para vehiculizar o pensamento é a voz. Pero a voz é moito máis que un sistema de transmisión, o seu papel é clave para conectar co auditorio xa que, empregada correctamente, axúdanos a manter a atención do público, a transmitirlle emocións e a destacar aquilo que queremos comunicar.
As calidades da voz
A voz está formada por unha serie de elementos (volume, ton, timbre…) que, como dixemos, non teñen relación coa lingua pero que son o vehículo para que esta chegue a nós e percibamos de maneira, máis ou menos clara, a mensaxe do emisor. Vexamos en detalle cales son estes aspectos vocais presentes na comunicación oral:
Ton: O ton é a entoación coa que pronunciamos cando falamos; pode ser enunciativo, interrogativo, imperativo, exclamativo ou dubitativo. Loxicamente, está relacionado coa intención que teñamos en cada caso: convencer, ironizar, preguntar, exemplificar... É evidente que se a entoación non é adecuada a mensaxe non se entende, pois non é o mesmo afirmar que interrogar, por exemplo.
Ritmo: O ritmo vén marcado pola cantidade de palabras que dicimos por minuto e polas pausas que facemos. En certo modo está determinado polas características físicas (pois aínda que todas as persoas precisamos facer pausas para respirar, unhas aguantan máis tempo ca outras entre pausa e pausa), pero a maior ou menor cantidade de palabras e de pausas depende tamén doutros factores, como por exemplo, de que queiramos destacar certas partes do discurso.
O ritmo debe de ser axeitado, xa que se é demasiado rápido dificulta a comprensión porque fatiga (tanto a quen emite coma a quen recibe) e ademais non permite que se comprenda a totalidade da mensaxe. Pola contra, se o ritmo é demasiado lento tamén dificulta a comprensión porque fai que o receptor se evada ou se durma.
Volume: Refírese á maior ou menor intensidade coa que falamos e, á súa vez, depende da maior ou menor cantidade de aire que expulsemos ao falar. Se falamos cun volume moi alto precisamos máis aire e, polo tanto, cansamos antes. Pero para elixir o volume que debemos utilizar fixarémonos en aspectos como o tamaño da sala na que esteamos, o número de interlocutores aos que nos dirixamos ou o ambiente e a relación que queiramos establecer con eles. Ademais, se falamos moi baixiño, pode producir a impresión de que somos persoas moi tímidas ou inseguras e se falamos excesivamente alto podemos molestar aos interlocutores e ofrecer a sensación de que nos comportamos de xeito autoritario e fachendoso.
Vocalización: É a correcta pronunciación de cada un dos sons que compoñen unha lingua. Para que exista unha boa comunicación é imprescindible que a persoa que emite vocalice perfectamente, é dicir, que fale con claridade, que se lle entenda ben todo o que di, que non coma sílabas, que articule ben os distintos sons…
Timbre: É a “personalidade” de cada voz, o conxunto de características que fai que cada voz sexa diferente das demais e que recoñezamos a alguén pola súa maneira de falar aínda que non o/a vexamos. Obviamente o timbre é unha característica natural e hai persoas que teñen un timbre que fai a súa voz máis agradable e outras que non teñen a mesma sorte: hai voces que resultan cálidas e outras frías, unhas son máis claras e outras máis escuras, hainas máis suxestivas e máis distantes, unhas son graves e outras agudas…
Un aspecto moi importante dentro da comunicación oral é o silencio. Como o seu nome indica, o silencio consiste en deixar de emitir sons. Isto prodúcese cando realizamos unha pausa, ben porque rematamos unha idea e comezamos outra, ben porque imos comezar unha explicación... Outras veces, o silencio, emprégase como un elemento que comunica por si mesmo, e adoita producir sensacións de intriga, espera... Ten unha relación moi directa co ritmo, pois valémonos das pausas para destacar determinadas palabras ou frases e deste xeito determinamos a velocidade coa que emitimos as mensaxes.
Debemos de ter consciencia da importancia de todos estes elementos. É certo que algúns deles, como o timbre por exemplo, son calidades coas que se nace e que adornan ás persoas que as posúen e ademais pode facilitarlles unha saída profesional en campos como a locución xornalística, a música, a dramaturxia… pero a correcta utilización dos outros (como o volume, o ritmo, a vocalización…) conséguese traballándoos. Cando preparamos unha exposición pública debemos valorar o uso que imos facer destes elementos e empregalos debidamente, pois o seu papel é fundamental para conseguir que calquera charla resulte exitosa ou, pola contra, se convirta nalgo pesado, por moi interesante que sexa o contido e ben organizado que estea.
Ir ao Chanzo 10
Actividades
Propoñémosche agora unha actividade que che vai servir para seres consciente da importancia de cada un dos elementos vocais que estiveches estudando.
Debes escoller un dos textos que aparecen ao final e memorizalo. Cada persoa da clase poder escoller libremente o que máis lle guste pero procurade non deixar ningún sen escoller para que a actividade resultante non se faga moi repetitiva.
Despois de 10 minutos cada un de vós deberá recitar de varias maneiras diferentes o seu texto. Será o profesor/a quen vos indique en cada caso cales das propostas que figuran máis abaixo vos corresponden a cada un.
Se o consideras oportuno, mentres os teus compañeiros e compañeiras recitan os seus textos podes tomar anotacións porque ao acabardes a actividade debes redactar no teu caderno un informe no que reflexiones sobre os aspectos vocais implicados en cada unha das recitacións e como se viron afectados polas circunstancias de cada recitado.
Volume:
Recita para que atendan os alumnos/as que están na última fila intentando facer os deberes doutra materia.
Dío coma se quixeses que non te oian máis alá da primeira fila.
Murmurando coma se estiveses no cine e lle dixeses algo ao compañeiro de butaca.
Como se llo estiveses dicindo ao oído a unha formiga e non quixeses rebentarlle o tímpano.
Coma se quixeses dicirllo a King Kong mirándoo aos ollos pero ti estiveses no chan.
Lanzándolle o texto a unha persoa da clase que ti elixes, coma se fose unha bóla.
Vocalización:
Pronunciando coma se todas as vogais do texto fosen as.
Pronunciando coma se todas as vogais do texto fosen is.
Pronunciar facendo énfase nos xes.
Pronunciando cada sílaba por separado.
Pronunciando con gheada (con aspiración).
Entoación:
Pronunciando como se sentises un odio tremendo.
Pronúnciao esmendrellándote a rir.
Como se che acabasen de dar a maior alegría da túa vida.
Todo coma se estiveses preguntando.
Poñendo un “non” antes de cada verbo e pronunciándoo máis alto.
Coma se estiveses rexoubando sobre alguén que pasa por diante.
Ritmo:
Sen pausa ningunha.
Coma se as comas fosen puntos e os puntos fosen comas.
Levando as mans á cintura cada vez que haxa un signo que non sexa punto nin coma.
Sentando e volvendo levantar cada vez que haxa un punto.
Dándolle un obxecto (un bolígrafo, por exemplo) a quen tes ao lado cada vez que haxa unha coma.
O meu home veu das indias e tróuxome unha navalla con un letreiro que di: Se queres comer, traballa.
Meu sogro di que está trenco,
miña sogra que está eivada,
miña muller ten o flato,
xa diredes quen traballa.
Sei cantar e sei bailar,
e sei tocar o violín,
tamén sei virar as nenas
coa cariña para min.
O oficio de murmurar
aprendíchelo ben,
bastouche pórlle aos demais
todas as chatas que tes.
Podes falar o que queiras
e cantar o que che adoite,
cando ti dis que é de día
todos pensan que é de noite.
O pexegueiro florece,
bota follas ao desdén;
estou contigo, rapaz,
mentres outro non me vén.
A muda non te me fagas,
nin me digas "eu que sei!"
Dime que si ou que non
que é máis honrado e de lei.
Din as túas mans que pican,
para min son amorosas;
tamén pican as roseiras
e delas saen as rosas.
Se ti viras o que eu vin
tíñaste de admirar,
unha cadela con pitos
e unha galiña a ladrar.